JİROSKOP NEDİR?

Jiroskop, gemilerin denizde sallanmalarını azaltabilmek amaçıyla geliştirilmiş, uçakların rotaları üzerinde uçmasını sağlayan, yeni tip bir pusulanın temel parçası niteliğinde özel bir alettir.
Jiroskopun yapısı hiç de karmaşık değildir. Tepe kısmında, özel yapıdaki bir çerçeve içine küçük ve ağır bir tekerlek oturtulmuştur. Bu yapının düzeni o şekildedir ki, bütün mekanizma bir kaide üzerindeyken, te­kerlek kendine has bir hızla, çerçeve de başka bir hızla dönebilir. Ağır tekerlek süratle döndüğü sürece, jiroskopun te­pesi kaide üzerinde öylece kalacaktır. Tekerleğin hareket gücü, çekim kuvvetiyle baş etmek için yeterlidir. Tekerlek enerjinin azaldığı bir noktaya kadar ya­vaşlar yavaşlamaz, çekim gücü etkisini gösterecek ve tepe kısmı kaideden düşecektir.
Jiroskop’un tepe kısmı size yönelik bir doğrultu ekse­ninde ve tekerlek, saatin kolları yönünde dönecek düzenle as­kıya alınacak olursa, eksenin herhangi bir hareketine karşı direnebilmesi sağlanacaktır. Eksenin sizden tarafa olan ucu yukarıya doğru itilirse, eksen sağa hareket eder. Eksenin ucunun aşağıya doğru itilmesi, sola hareket sonucunu verir. Sağa doğru itiş eksenin yukarıya hareketini, sola doğ­ru itiş de aşağıya hareketini sağlar.
Jiroskopun bu eylemi, değişik objeler (cisimler)için stabilite (dinginlik,kararlı sabitlik) sağlamak amacıyla kullanı­labilmesinde yararlı olur. Büyük jiroskopların tekerlekleri, gemiye sağlamca tutturulmuş çerçeveler içine oturtulmuştur. Tekerlekler, elektrik motorlarıyla çok süratli döndürülmek­tedir.
Jiroskoplar bazen uçakların ve gemilerin kontrolü amacıyla da kullanılır.
Uçaklarda “jiro-pilot” kalkış veya iniş esnasında kullanılmaz, fakat uçak istenilen yüksekliğe ulaştığında pilotun rotaya göre düzenleme yapması ve cihazın uçuş yönünü otomatikman kontrolü mümkündür. Uçak asıl rotasından en ufak bir sapma yapacak olursa, jiroskop küçük bir elektrik motorunu çalıştırır. Bu motor da, uçağı gereken duruma getirecek kont­rol sistemini uyarır. Başka türlü bir söyleyişle,kontrol sistemini harekete geçirir.
Jiroskopik pusulaların çalışması mıknatıslılık ilkesine dayanmaz. Bu nedenle, yakınlarındaki demir veya mıknatıs­la etkilenmeyen jiroskopik pusulalar uçaklarda ve gemiler­de çok yaygın ölçüde kullanılmaktadır. Jiroskop sistemi son derece etkin olduğu kadar güvenilir bir sistemdir. Modern gemicilik ve havacılık bakımından büyük kolaylıklar sağla­mıştır.