DEHA NEDİR?

Günlük hayatımızda çeşitli vesilelerle belirli kişiler hakkında “deha”deyiminin kullanıldığını kim bilir kaç kez duymuşuzdur. Yaptıkları müstesna işler, ortaya koydukları buluşlar nedeniyle, gene belirli bazı kişiler “deha sahibi” diye tanımlanırlar. Tarih kitaplarını karıştırdığımızda, deha sahibi yani “dâhi” diye tanımlanan nice ünlü kişilerle karşılaşırız.
Büyük bir olasılıkla, “deha” ve “dâhi”deyimlerinin gerçek anlamları hepimizin zihnini kurcalamıştır. Genel bir tanımlama yapmak gerekirse, deha deyimi, gerçekten müstesna, herkes tarafından başarılamayan şeyleri gerçekleştirebilecek düzeydeki üstün bir zekayı belirtmek için, kullanılır. Dehanın, buna sahip olan dâhinin belirtilmesinde esas, o kimsenin yaptığı, başardığı, gerçekleştirdiği şeydir. Bu şey bir buluş, bilimsel bir kuram veya açıklama pratik amaçlı bir uygulama olabilir.
Ancak, müstesna nitelikte hiç bir şey yapmamış, ün kazanmamış, fakat çok yüksek düzeyde, üstün zekalarıyla “deha” sayılabilecek kimseler de vardır. Ayrıca, bazı dehaların ürünlerine yaşadıkları devirde hiç önem verilmemiştir. Alışılagelmiş ölçüler, standart değer yargıları, bu tür kimselerin “dâhi” niteliğiyle tanınmalarım engellemiştir. Bugün deha olarak tanımlanan nice kişilerin yokluk yoksulluk içinde öldüklerini hepimiz biliriz.
Her şeyden önce dehanın yetenekle aynı şey olmadığını belirtelim. Yetenek, bir kimsenin belirli bir işi iyi, başarılı yapabilmesi olanağını sağlar. Daha basit söyleyecek olursak, o kimse sözkonusu şeyi kolaylıkla, çabuk ve iyi bir şekilde yapmaya yatkındır. Sözgelimi, bazı kimselerin daha küçük yaştan müzik yeteneği vardır. Başkaları yazı yazmaya yeteneklidir. Fakat deha yetenekten çok ayrı bir şeydir. Deha, ancak kendinin varlığıyla dünyaya belirli bir şeyi kazandırır. Kimya, edebiyat, fizik, felsefe ve müzik alanlarında erişilmez üstünlüklerini kabul ettirmiş dehalar mevcuttur. Ancak, bu alanlarda yapılan işler, verilen ürünler, ortaya konulan buluşlar, pratik amaçlı uygulamalar “müstesna” bir nitelik taşımadığı süre, bunları yapanlar sadece yetenek sahibi kimseler olarak tanımlanabilir. Deha sayılmaz.
Deha konusundaki yaygın inanç, böyle bir kişinin doğuştan “dâhi”, yani deha sahibi olduğudur. Yetişme, koşullar, olanak ve fırsatlar, bu dehanın ortaya çıkmasında rol oynayan etkenlerdir. Gerçek bir deha, sistemli, disiplinli, zorlu ve uzun çalışmalarla kendini gösterir. Sıradan kimseleri yıldıran, umutsuzluğa düşüren, yollarından alıkoyan engelleri önemsemez.
Bütün bu açıklamalardan anlaşılacağı gibi, deha kendiliğinden yön verilmesi ve hedefine ulaşıncaya kadar yılgınlık, çaresizlik, umutsuzluk nedir bilmemesi gereken, disiplinle , sistemle çalışan yüksek düzeyde, üstün bir zeka potansiyelidir.